Botanika bogʻi

Evropadagi botanika bog'i (Orto botanico di Pisa)

Botanika bogʻi — tirik oʻsimliklar kolleksiyasini yigʻadigan va shu asnoda oʻsimliklar dunyosi xillari va boyligini oʻrganadigan, botanika sohasidagi bilimlarni tashviqot qiladigan ilmiy tadqiqot, oʻquvyordamchi va madaniymaorif muassasasi. Botanika bogʻi asosini ochiq dalada va oranjereyalarda oʻstirilib, ilmiy tadqiqot ishlarida va koʻrgazmalarda foydalaniladigan oʻsimliklar kolleksiyasi tashkil etadi. Oʻsimliklarni joylashtirishda geografik, sistematik va ekologik tamoyillardan foydalaniladi. Kupchilik Botanika bogʻi da dendrariylar va togʻ oʻsimliklari (alpinariylar), foydali oʻsimliklar (dorivor, oziq-ovqat, texnika, dekorativ va boshqalar) uchastkalari boʻladi. Yirik Botanika bogʻi da 2—3 minglab oʻsimlik turlari oʻstiriladi. Botanika bogʻi ning asosiy ilmiy vazifasi — foydali oʻsimliklarni qidirib topish, ularni kompleks oʻrganish va introduksiya qilishdan iborat.

Botanika bogʻi tarixan dastlabki ilmiy botanik markaz hisoblanadi. Ulardan koʻpchiligi botanikaning bir qator boʻlimlari boʻyicha tadqiqot olib boradigan kompleks intlar hisoblanadi; boshqalari muayyan mavzu yoki muammolar boʻyicha ixtisoslashgan boʻladi.

Botanika bogʻi Yevropada monastir bogʻlari asosida vujudga kelgan. Dastlabki Botanika bogʻi 14-asrda Italiyada (Salerno, 1309; Venesiya 1333) paydo boʻlgan. 16— 17-asrlarda Botanika bogʻi Fransiya, Germaniya, Niderlandiya, Angliya, Shvesiya va boshqa mamlakatlarda tashkil etilgan, ularda asosan dorivor oʻsimliklarni oʻrganish sohasida tadqiqotlar olib borilgan. Buyuk geografik kashfiyotlar davrida Botanika bogʻi lari boshqa oʻlkalardan keltirilgan oʻsimliklarni sinovdan oʻtkazish bilan shugʻullanadi. Botanika bogʻi dan eng yiriklari 25 ming oʻsimlik turiga ega boʻlgan Ksyu (London), Edinburg (35 ming), K. Linney ishlagan Upsala (10 ming), Utrext (10 ming), Bryussel (13,5 ming), Berlin (18 ming), Jeneva (15 ming) va boshqa shaharlarda mavjud. Amerika qitʼasida Botanika bogʻi 18-asrdan tashkil etila boshlandi. Bu kitʼada NyuYork (15 ming), Bruklin (8 ming), Monreal (20 ming), RiodeJaneyro (7,5 ming) Botanika bogʻi eng yirik bomardir. 18—19-asrlarda Botanika bogʻi lari Osiyo va Afrika mamlakatlarida tashkil etila boshlandi. Ular orasida eng mashhurlari Kalkutta (Hindiston), Bogor (Indoneziya), Paradeniya (Indoneziya)dagi Botanika bogʻi hisoblanadi. Podsho Rossiyasi hududida Botanika bogʻi 19-asr dan tashkil etila boshlagan. Ular orasida eng asosiylari Nikita (Qrim), Tbilisi, Batumi, Ukraina, Sibir Botanika bogʻi va Moskvada joylashgan Rossiya Fanlar akademiyasining Bosh Botanika bogʻi hisoblanadi.

Oʻzbekistonda Botanika bogʻi 1921-yilda Toshkent davlat universiteti qoshida tashkil etilgan. Toshkentdagi Botanika bogʻi dunyodagi eng yirik Botanika bogʻi qatoriga kiradi.

Yana q.

• Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Botanika instituti

Adabiyotlar

• Botanicheskiye sadi mira (Kratkiy spravochnik) M., 1959; Rusanov F. N., Botanicheskiy sad AN UzSSR, T., 1963.