Oʻlim (Ajal)

O'lim

Oʻlim-diniy-teologik tushuncha-kategoriya, chekli davr, oxirzamon, tirik mavjudotning (aniqrogʻi,fan olamidagi shaxs) oxiri. O'lim tushunchasining asosi Qur'oni Karim (3:145)da bo'lib, u Alloh taoloning qudrati bilan belgilanishi haqidagi fikrni beradi. O'lim Shakarim ijodida uchraydigan asosiy tushunchalardan biridir. O'lim tushunchasi "Musulmon shartnomasi" asarining "O'lim haqida" bo'limida muhokama qilinadi. Ushbu asarda Qur'oni Karim va Payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v) hadislardan misollar keltiradi va koʻp narsani tushuntiradi va aytadi: “... Shayx Sagʻdiy aytdilar: “Oʻlimsiz oʻlmaydi, lekin oʻlmay oʻlmayman, deb ajdahoning ogʻziga kirma”. Shakarim o'z badiiy falsafasida o'lim tushunchasiga keng maydon beradi. She’riy asarning eng yuqori choʻqqisida, hal qiluvchi daqiqalarda Olloh taolo tomonidan oʻlim tushunchasi, oshiq (oshiq), qismat, soʻz kuchi va hokazo. b. tushunchalarni chalkashtirib yuboradi.

OʻLIM – noaniq tushuncha. Birinchisi, an’anaviy dunyoqarashda ham, musulmon agiologiyasida ham oʻzi qilgan ish amri bilan odamlar va umuman tirik mavjudotlarning ruhini oladigan tasavvufiy kuch sohibidir. Ikkinchisi insonning biofiziologik hayotining tugashini bildiradi.

Qozoq mifologiyasida olovli farishta Aziroil obrazi oʻlim timsolida ifodalangan. Va islomgacha bo'lgan tushuncha shuni ko'rsatadiki, o'lim ba'zan Surmergen, Surjekey tomonidan tasvirlangan va bu afsonaviy tasvir islom mifologiyasida Azroildan ancha eski bo'lsa kerak.Urushda xavf tugʻilganda “Surmergen yoʻlda”, “Bizga oʻlim oʻqi tegadi” deyishadi. Bemorning o'limi yaqin bo'lsa,o'lim keldi, deyishadi.

Oʻlim tushunchasi, shuningdek, inson hayoti ilohiy qudrat bilan oldindan belgilab qoʻyilganligi haqidagi qadimiy e’tiqod va tushunchalarni oʻz ichiga oladi. “Taqdir”, “peshonaga yozilgan”, “yozilgandan ortigʻi yoʻq”, “peshonada bor” kabi soʻzlar buning dalilidir.

O'lim bilan bog'liq so'zlar

“Tavakkal qilib tojni yut,oʻlmay oʻlmaysiz”, “Qirq yil boʻlsa ham,oʻlim”, “Oʻlim oʻlar,kasal oʻlar”, “Oʻlim yetmaydi oʻlim yetmaydi”, “Oʻlim bilan ahmoqning davosi yoʻq”, “Oʻlim deydi kelmas,oʻtmish qaytmaydi” “Pul berib oʻlimdan qutulolmaysiz” maqol va maqollarda oʻlim zarur va hayotning muhim sharti. O'lim inson uchun nafaqat tabiiy ixtiyoriy jarayon,balki u ijtimoiy munosabatlar tizimiga kiradigan axloqiy va ijtimoiy narsadir. Dinshunoslikda o'lim haqida turli tamoyil va oqimlar mavjud.

Diniy konsepsiyaga ko'ra, o'lim ruhning tanadan boshpanasiz qolishi bilan sodir bo'ladigan hodisa bo'lib, insonning keyingi hayotdagi hayotining boshlanishi hisoblanadi. Allohning qudrati bilan oʻlim boshidanoq peshonaga yozilgan, ya’ni oʻlim ma’lum bir vaqtda keladi, degan e’tiqod tizimi shakllangan. “Peshonaga yozilgan”, “Alloh tomonidan yozilgan” kabi soʻzlar bu tushunchani tushuntiradi. Bunday idrokni mahalliy shoirlarning she’r va matallaridan ham yaqqol anglash mumkin: Baqir-dushmanga teg! Xudo biladi yigitlar, o'limimiz qayerdan keladi! (Mahambet).

Yalangʻoch boʻlsang ham, dushmanga teg, oʻlimdan oldin oʻlmassan (maqol). Qozoq dunyoqarashidan “oʻlim” hayotning muqarrar shartidir. Misol uchun, o'lim dushmani odamni ta'qib qiladi, o'lim haqida ertami-kechmi hech kim bilmaydi (Bozor zhyrau). Oʻlim qismati odamga yaqin boʻlsa, qiziq olam unga qaraydi (Baqtiboy shoir). Oʻlim tufayli shakllangan oʻlim frazeologiyasi oʻlim xavfi keldi, oʻlim vaqti keldi, degan ma’noni bildiradi.