Kontent qismiga oʻtish

Maktabgacha taʼlim

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Maktabgacha ta'limdan yoʻnaltirildi)
Malayziyadagi bogʻcha bolalari mashq qilmoqdalar

Maktabgacha taʼlim muassasasi, shuningdek, bolalar bogʻchasi, boshlangʻich maktab yoki oʻyin maktabi sifatida ham tanilgan, bolalarga boshlangʻich maktabda majburiy taʼlimni boshlashdan oldin erta bolalik davridagi taʼlimni taklif qiladigan taʼlim muassasasi. U davlat yoki xususiy boʻlishi mumkin va davlat mablagʻlari hisobidan subsidiyalanishi mumkin.

Maʼlumot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Terminologiya mamlakatga qarab farq qiladi. Baʼzi Yevropa mamlakatlarida „bolalar bogʻchasi“ atamasi ISCED 0 darajasida tasniflangan bolalarning ISCED 1-darajasida boshlangʻich maktabni boshlashdan oldin bir yoki bir necha yillik taʼlim majburiy boʻlgan rasmiy taʼlimga ishora qiladi.[1]

Ushbu yosh guruhidagi taʼlim muassasalari uchun quyidagi atamalar qoʻllanishi mumkin:

  • 6 haftalikdan 6 yoshgacha boʻlgan boshlangʻich maktabgacha taʼlim muassasisi yoki bolalar bogʻchasi[2](Pre-Primary or Creche) — ota-onalar oʻz farzandlarini (bolalarini) boshlangʻich maktabgacha roʻyxatdan oʻtkazishi mumkin boʻlgan bolalarni parvarish qilish boʻyicha taʼlim xizmati. Bu, shuningdek, bogʻcha yoshidan kichik boʻlgan bolalar uchun xizmatlarni aniqlash uchun ham foydalanish mumkin, ayniqsa, bolalar bogʻchasi majburiy boʻlgan mamlakatlarda. Maktabgacha taʼlim dasturi bolalar bogʻchasida oʻtkaziladi.
  • 0 oylikdan 5 yoshgacha boʻlgan bolalar bogʻchasi (Nursery school) — Buyuk Britaniya va AQShda
  • 0 oylikdan 2½ yoshgacha boʻlgan bolalar bogʻchasi (Daycare) (AQSh) — bolalar bogʻchasida oʻtkaziladi, ammo uni „bolalar parvarishi xizmati“ yoki „kresh“ deb ham atash mumkin.[3][4]
  • 2 yoshdan 5 yoshgacha boʻlgan maktabgacha taʼlim (Preschool) (AQSh va Buyuk Britaniya) — bolalar bogʻchasida tayyorgarlik bolaning rivojlanishiga mos keladimi yoki yoʻqligi bilan bogʻliqligi katta omil hisoblanadi, shuning uchun bola 2 yoshdan boshlab borishi kerak. Maktabgacha taʼlim bolalar bogʻchasiga qatnaydigan har qanday bola uchun muhim va foydalidir, chunki u bolaga ijtimoiy munosabatlarga kirishishni boshlash imkonini beradi. Kognitiv, psixologik va jismoniy rivojlanishga asoslangan taʼlim orqali maktabgacha yoshdagi bola oʻz atrof-muhitini va boshqalar bilan ogʻzaki muloqot qilishni oʻrganadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar oʻyin va muloqot orqali atrofdagi dunyo qanday ishlashini bilib oladilar.
  • 4 yoshdan 5 yoshgacha boʻlgan Pre-K (yoki Pre-Bolalar bogʻchasi) — u AQShdagi bolalar uchun maktabga kirgungacha boʻlgan vaziyatni oʻz ichiga oladi. U yerda bolaga ranglar, raqamlar, shakllar va boshqalardan koʻra koʻproq bilim va koʻnikmalar beriladi.
  • 5 yoshdan 6 yoshgacha boʻlgan bolalar bogʻchasi (AQSh) — boshlangʻich maktablar hisoblanadi; dunyoning koʻp qismlarida (ingliz tilida soʻzlashadigan mamlakatlarda kamroq) bu rasmiy taʼlimning birinchi bosqichini anglatadi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Samuel Vilderspin, maktabgacha taʼlim asoschilaridan biri.

Maktab uyda oʻqish va yozishni oʻrgangan bolalar uchun cheklangan davrda yetim bolalar yoki fabrikalarda ishlaydigan ayollarning bolalari uchun oʻquv maskanini ochishga urinishlar koʻp boʻlgan.

1779-yilda Iogann Fridrix Oberlin va Luiza Scheppler Strassburgda ota-onalari kun davomida boʻlmagan maktabgacha yoshdagi bolalarga gʻamxoʻrlik qilish va oʻqitish uchun dastlabki muassasaga asos solishdi.[5] Taxminan bir vaqtning oʻzida, 1780-yilda, xuddi shunday chaqaloqlar muassasalari Bavariyada tashkil etilgan 1802-yilda Pauline zur Lippe Detmoldda maktabgacha taʼlim markazini tashkil etdi.

1816-yilda faylasuf va pedagog Robert Ouen Shotlandiyaning Nyu-Lanark shahrida birinchi ingliz va ehtimol global miqyosda birinchi chaqaloqlar maktabini ochdi.[6][7][8] Ouen tegirmon kooperativlari bilan birgalikda bolalaring har qanday mehnatga layoqatli boʻlishlari uchun bolalarga yaxshi axloqiy taʼlim berishni xohladi. Uning tizimi asosan savodxonlik va hisob-kitoblarga ega boʻlgan itoatkor bolalarni voyaga yetkazishda muvaffaqiyat qozondi.[9]

Samuel Uilderspin 1819-yilda Londonda oʻzining birinchi bolalar maktabini ochdi[10] va yana yuzlab maktablarni tashkil etdi. U ushbu mavzu boʻyicha koʻplab asarlar nashr etdi va uning ishi butun Angliya va undan uzoqdagi bolalar maktablari uchun namuna boʻldi. Oʻyin Vilderspin taʼlim tizimining muhim qismi edi. U oʻyin maydonchasini ixtiro qilgan. 1823-yilda Uilderspin maktabga asoslanib, „On the Importance of Educating the Infant Poor“ („Kambagʻal goʻdaklarni tarbiyalashning ahamiyati toʻgʻrisida“) kitobini nashr etdi. U keyingi yili chaqaloqlar maktabi jamiyatida ishlay boshladi va boshqalarga oʻz qarashlari haqida maʼlumot berdi. U shuningdek, „The Infant System, for developing the physical, intellectual, and moral powers off all children from one to seven years of age“ („ Chaqaloq tizimi, bir yoshdan yetti yoshgacha boʻlgan barcha bolalarning jismoniy, intellektual va axloqiy kuchlarini rivojlantirish uchun“) asarini yozgan.

Tarqalishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iogan Geynrix Pestalotsini tanigan va undan taʼsirlangan grafinya Tereza Brunsvik (1775-1861) 1828-yil 27-mayda Budadagi qarorgohida Angyalkert (vengriyacha „farishta bogʻi“)ni ochilishidan ilhomlandi va yosh bolalar uchun oʻn bitta parvarishlash markaziga asos soldi.[11][12] 1836-yilda u maktabgacha taʼlim muassasalarini tashkil etish institutiga asos soldi. Bu gʻoya zodagonlar va oʻrta sinflar orasida mashhur boʻldi va butun Vengriya qirolligiga tarqaldi.

1956-yilda Sharqiy Germaniyadagi bolalar bogʻchasi

Fridrix Fröbel (1782-1852) 1837-yilda Tyuringiyaning Shvartsburg-Rudolshtadt knyazligidagi Bad Blankenburg qishlogʻida Oʻyin va Faoliyat institutini ochdi va uni 1840-yil 28-iyunda bolalar bogʻchasi deb nomini oʻzgartirdi.

Fröbel tomonidan oʻqitilgan ayollar barcha Yevropa mamlakatlarida va butun dunyoda bolalar bogʻchalarini ochdilar. Qoʻshma Shtatlardagi birinchi bolalar bogʻchasi 1856-yilda Viskonsin shtatidagi Uotertaun shahrida tashkil etilgan va nemis tilida olib borilgan.[13] Elizabet Peabodi 1860-yilda Amerikadagi birinchi ingliz tilidagi bolalar bogʻchasiga asos solgan va Amerikadagi birinchi bepul bolalar bogʻchasiga 1870-yilda nemis sanoatchisi va filantropi Konrad Poppenxusen tomonidan asos solingan. Syuzan Blow tomonidan 1873-yilda Sent-Luisda yangi maktabgacha taʼlim muassasiga asos solingan. Kanadadagi birinchi xususiy bolalar bogʻchasi 1870-yilda Sharlottaun shahridagi Uesliyan metodist cherkovi tomonidan ochilgan va oʻn yillikning oxiriga kelib ular Kanadaning yirik shaharlari va shaharlarida keng tarqalgan edi.[14][15] Mamlakatdagi birinchi davlat maktab bolalar bogʻchalari 1882-yilda Ontario, Berlinda Markaziy maktabda tashkil etilgan.[16] 1885-yilda Toronto Oddiy maktabida (oʻqituvchilar tayyorlash) bolalar bogʻchasida oʻqitish boʻlimi ochildi.[16]

Elizabet Xarrison erta bolalik taʼlimi nazariyasi boʻyicha koʻp yozgan va 1886-yilda Milliy taʼlim kollejini tashkil etish orqali bolalar bogʻchasi oʻqituvchilari uchun taʼlim standardlarini oshirish ustida ishlagan.

Head Start AQShda davlat tomonidan moliyalashtiriladigan birinchi maktabgacha taʼlim dasturi boʻlib, 1965-yilda Prezident Jonson tomonidan kam taʼminlangan oilalar uchun yaratilgan — oʻsha paytda bolalarning atigi 10 foizi maktabgacha taʼlim muassasalariga qamrab olingan. Katta talab tufayli turli davlatlar 1980-yillarda kam taʼminlangan oilalar uchun maktabgacha taʼlim muassasalarini subsidiya qilgan.

Rivojlanish sohalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hindiston maktabgacha taʼlim muassasasida hunarmandchilik, 2014-yil.

Oʻrganishning eng muhim yillari tugʻilishdan boshlanadi.[17] Bola hayotining dastlabki uch yili tilni oʻzlashtirish, ijtimoiylashuv va oʻrganishga munosabat uchun asos yaratishi juda muhimdir. Dastlabki yillarda va ayniqsa, dastlabki 3-5 yil ichida odamlar juda koʻp maʼlumotni oʻzlashtira oladi. Miya birinchi yillarda eng tez oʻsadi. Rivojlanishga mos dasturlarga ega yuqori sifatli va yaxshi tayyorlangan oʻqituvchilar va maktabgacha taʼlim muassasalari bolalarning taʼlim natijalarini yaxshilashga uzoq muddatli taʼsir koʻrsatishi mumkin.

Maktabgacha taʼlimni qamrab oladigan rivojlanish sohalari turlicha. Biroq, odatda quyidagi asosiy mavzular taklif etiladi.

  • Shaxsiy, ijtimoiy, iqtisodiy va hissiy rivojlanish
  • Muloqot (shu jumladan imo- ishora tili), gapirish va tinglash
  • Dunyo bilimi va dunyoni tushunish
  • Ijodiy va estetik rivojlanish
  • Matematik tushuncha
  • Jismoniy rivojlanish
  • Jismoniy salomatlik
  • Oʻyin
  • Jamoaviy ish
  • Oʻz-oʻziga yordam koʻrsatish koʻnikmalari
  • Ijtimoiy koʻnikmalar
  • Ilmiy fikrlash
  • Savodxonlik

Maktabgacha taʼlim tizimi tuzilma (maʼmuriyat, sinflar soni, oʻquvchi-oʻqituvchi nisbati, xizmatlar), jarayon (sinfdagi muhit sifati, oʻqituvchi va bolaning oʻzaro aloqasi va boshqalar) va moslashtirish (standardlar, oʻquv dasturi, baholash) komponentlariga rioya qiladi. Oʻquv dasturi turli yoshdagilar uchun moʻljallangan. Masalan, 10 ga qadar hisoblash odatda toʻrt yoshdan keyin amalga oshiriladi.[18]

Oʻquv dasturi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2000-yillarda Buyuk Britaniyadagi bolalar bogʻchasida uch yoshli bola tomonidan bajarilgan hisoblash vazifasi.

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun oʻquv dasturlari uzoq vaqtdan beri munozaralarga sabab boʻlgan. Buning koʻp qismi mazmun va pedagogika ustida boʻladi; oʻquv rejasiga akademik mazmunni qanchalik kiritish kerakligi va kattalar tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan rasmiy oʻqitish yoki bolalar tashabbusi bilan oʻrganish samaraliroqligi haqida fikr yuritiladi.[19] Akademik oʻquv dasturi tarafdorlari asosiy koʻnikmalarga, ayniqsa savodxonlik va hisob -kitoblarga va tegishli maqsadlarga erishish uchun tuzilgan oldindan belgilangan faoliyatga eʼtibor berishni afzal koʻrishadi. Xalqaro miqyosda bunday turdagi erta bolalarni parvarish qilish va taʼlim dasturiga va bolaning umumiy rivojlanishini, jumladan, sogʻligʻi va jismoniy rivojlanishini, hissiy va maʼnaviy farovonligini, ijtimoiy kompetensiyasini, intellektual rivojlanishini va muloqot qobiliyatlarini qoʻllab-quvvatlaydigan keng qamrovli oʻquv dasturini himoya qilishga keskin qarshilik mavjud.[20]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Eurydice“. 9-oktabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-mart 2017-yil.
  2. ↑ Stephens. „Preschool Report“. ChildCareIntro.com (28-noyabr 2013-yil). 12-dekabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-dekabr 2013-yil.
  3. ↑ Turner, Martin; Rack, John Paul (2004). The study of dyslexia. Birkhäuser, ISBN 978-0-306-48531-2
  4. ↑ Dustmann, Christian; Fitzenberger, Bernd; Machin, Stephen (2008). The economics of education and training. Springer, ISBN 978-3-7908-2021-8
  5. ↑ Samuel Lorenzo Knapp (1846), Female biography: containing notices of distinguished women Philadelphia: Thomas Wardle. p. 230
  6. ↑ Vag, Otto (March 1975). „The Influence of the English Infant School in Hungary“. International Journal of Early Childhood. 7-jild, № 1. 132–136-bet. doi:10.1007/bf03175934.
  7. ↑ „New Lanark Kids: Robert Owen“. 15-avgust 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-dekabr 2013-yil.
  8. ↑ „Education in Robert Owen's New Society: the New Lanark Institute and schools“. 23-yanvar 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-dekabr 2013-yil.
  9. ↑ „Socialist – Courier: Robert Owen and New Lanark“. Socialist-courier.blogspot.co.uk (29-iyun 2012-yil). 23-oktabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-noyabr 2013-yil.
  10. ↑ Wilderspin, Samuel. The Importance of Educating the Infant Poor. London: W. Simpkin & R. Marshall, Goyder, printer, 1823 — 3-bet. 
  11. ↑ Budapest Lexikon, 1993
  12. ↑ Public Preschool Education in Hungary: A Historical Survey, 1980
  13. ↑ „Watertown Historical Society“. Watertown Historical Society. 21-iyun 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-iyun 2015-yil.
  14. ↑ Olsen, M.I. 1955. „The development of play schools and kindergartens and an analysis of a sampling of these institutions in Alberta. Master’s thesis, University of Alberta.“
  15. ↑ Larry Prochner, „A History of Early Education and Child Care in Canada, 1820-1966“ in Early Childhood Care and Education in Canada (eds. Larry Prochner and Nina Howe), Vancouver: UBC Press, 2000
  16. ↑ 16,0 16,1 Larry Prochner, History of Early Childhood Education in Canada, Australia and New Zealand, UBC Press 2009
  17. ↑ The Early Years Framework. Scottish Government, 2008. ISBN 978-0-7559-5942-6. Qaraldi: 1-dekabr 2013-yil.  (Wayback Machine saytida 2010-11-11 sanasida arxivlangan)
  18. ↑ „Age Appropriate Curriculum, Developmental Milestones, and Readiness: What My Child Should Be Learning and When“. 2-dekabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-dekabr 2013-yil.
  19. ↑ Katz, L. Curriculum Disputes in Early Childhood Education. ERIC Clearinghouse on Elementary and Early Childhood Education. EDO-PS-99-13.
  20. ↑ Bennett, J. 2004. Curriculum in early childhood education and care. UNESCO Policy Brief on Early Childhood. No. 26, September 2004.

Qoʻshimcha oʻqish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Buysee, V.. Consultation in Early Childhood Settings. Baltimore: Paul H. Brookes Publishing, 2005. ISBN 978-1-55766-774-8. 
  • Center for Public Education. (March 2007). Retrieved 2 July 2009, from http://www.centerforpubliceducation.org/Main-Menu/Pre-kindergarten/Pre-Kindergarten/Pre-kindergarten-What-the-research-shows.html (Archive.is saytida 2013-07-03 sanasida arxivlangan)
  • Condillac, E. B. (1746/1970, 2001). Essai sur l’origine des connaissances [Essay on the origin of human knowledge] in Oeuvres Completes Tome 1. Genève: Slatkine reprints. Retrieved from http://www.slatkine.com/. In addition, translated from the French of the Abbé de Condillac by Hans Aarsleff, Cambridge, MA: Cambridge University Press.
  • Condillac, E. B. (1749/1970, 1982). Traité des systèmes [Treatise on the systems] in Oeuvres Completes Tome 2. Genève: Slatkine reprints. Retrieved from http://www.slatkine.com/. In addition, translated from the French of the Abbé de Condillac by Franklin Philip, Philosophical Writings of Etienne Bonnot, Abbé de Condillac (Vol. I), Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
  • Condillac, E. B. (1754/1982). Traité des sensations [Treatise on the sensations]. Genève: Slatkine reprints. Retrieved from http://www.slatkine.com/. In addition, translated from the French of the Abbé de Condillac by Franklin Philip, Philosophical Writings of Etienne Bonnot, Abbé de Condillac, and (Vol. I), Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
  • Condillac, E. B. (1756). An essay on the origin of human knowledge. In Lockeʼs Essay on the Human Understanding. Translated from the French of the Abbé de Condillac by Thomas Nugent. London, England: J. Nourse. Retrieved 23 September 2008 from https://books.google.com/books?id=rp_go5DhQqQC.
  • Fay, J. & Funk, D. (1995). Teaching with love & logic. Golden, CO: The Love & Logic Press, Inc.
  • Glasser, W. (1984). Self-importance boosts learning. The School Administrator 45, 16-18.
  • Glasser, W. (1996). „Then and now. The theory of choice“. Learning. 25-jild, № 3. 20–22-bet. Qaraldi: 30-sentabr 2013-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  • Heyman, G., Dweck, C., & Cain, K. (1992). Young childrenʼs vulnerability to self-blame and helplessness: Relationship to beliefs about goodness. Child Development, 63, 401-415.
  • Individuals with Disabilities Individualizing Education Act (IDEA) Data. (2006). Part B child count data [Table]. Retrieved 25 May 2008, from https://web.archive.org/web/20130727110604/http://www.ideadata.org/PartBData.asp
  • Itard, J. M. G. (1962). The wild boy of Aveyron. (G. Humphrey & M. Humphrey, Trans.). New York: Appleton-Century-Crofts. (Original works published 1801 and 1806).
  • Levin, H. M.; Schwartz, H. L. (2007b). „Educational vouchers for universal pre-schools“ (PDF). Economics of Education Review. 26-jild. 3–16-bet. doi:10.1016/j.econedurev.2005.10.006. 4-noyabr 2012-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  • Levin, H.M.; Schwartz, H.L. (2007). „What is the cost of a preschool program?“. National Center for the study of Privatization in Education. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam) Symposium conducted at the meeting of the AEFA Annual Conference, Baltimore, Maryland.
  • McCollum, J. A.; Yates, T. (1994). „Dyad as focus, triad as means: A family-centered approach to supporting parent-child interactions“. Infants and Young Children. 6-jild, № 4. 54–63-bet. doi:10.1097/00001163-199404000-00008.
  • Reeves, K.. Preschool in the public schools. American Association of School Administrators, 2000.  1-9
  • Skinner, B. F. (1954). „The science of learning and the art of teaching“. Harvard Educational Review. 24-jild, № 2. 86–87-bet.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Maktabgacha_taʼlim&oldid=5189315" dan olindi