Dengiz ekosistemasi

Marjon riflari ulkan biologik xilma-xillikka ega murakkab dengiz ekotizimlarini tashkil qiladi

Dengiz ekotizimlari- suv ekotizimlarining eng kattasi boʻlib, tarkibida tuz miqdori yuqori boʻlgan suvlarda mavjud. Ushbu tizimlar tuz miqdori past boʻlgan chuchuk suv ekotizimlaridan farq qiladi. Dengiz suvlari Yer yuzasining 70% dan ortigʻini qoplaydi va yerdagi suv taʼminotining 97% dan koʻprogʻini yerdagi yashash uchun qulay boʻshliqning 90% ni tashkil qiladi . Dengiz suvining oʻrtacha shoʻrligi har ming suv uchun 35 qismni tashkil qiladi. Haqiqiy shoʻrlanish turli dengiz ekotizimlarida farq qiladi. Dengiz ekotizimlarini suvning chuqurligi va qirgʻoq xususiyatlariga qarab koʻplab zonalarga boʻlish mumkin. Okean zonasi – okeanning kitlar, akulalar va orkinos kabi hayvonlar yashaydigan keng ochiq qismi. Bentik zona koʻplab umurtqasizlar yashaydigan suv ostidagi substratlardan iborat. Intertidal zona – yuqori va past suv toshqini oʻrtasidagi hudud. Boshqa qirgʻoqqa yaqin (neritik) zonalarga balchiqlar, dengiz oʻtlari oʻtloqlari, mangrovlar, qoyali suv oqimi tizimlari, shoʻr botqoqlar, marjon riflari, lagunalar kiradi. Chuqur suvda gidrotermik teshiklar paydo boʻlishi mumkin, bu yerda kimyosintetik oltingugurt bakteriyalari oziq-ovqat tarmogʻining asosini tashkil qiladi. Dengiz ekotizimlari ular bilan bogʻliq boʻlgan organizmlarning biologik hamjamiyati va ularning jismoniy muhiti bilan tavsiflanadi. Dengiz ekotizimlarida mavjud boʻlgan organizmlar sinflariga jigarrang suv oʻtlari, dinoflagellatlar, mercanlar, sefalopodlar, echinodermlar va köpekbalıkları kiradi.

Marjon, mangrov va dengiz oʻtlarining xilma-xilligining global tarqalishi

Marjon riflari dunyodagi eng mashhur dengiz ekotizimlaridan biri boʻlib, eng kattasi Buyuk toʻsiq rifidir. Bu riflar birgalikda yashovchi turli turlarning yirik marjon koloniyalaridan iborat. Marjonlar atrofidagi organizmlar bilan bir nechta simbiotik aloqalarni hosil qiladi. Neuston deb ataladigan sirtda erkin yashaydigan organizmlar qatoriga Sargasso dengizini tashkil etuvchi Sargassum oltin dengiz oʻtlari, suzuvchi shoxchalar, dengiz salyangozlari, nudibranchlar va knidariyalar kiradi. Ekologik va iqtisodiy jihatdan muhim boʻlgan koʻplab baliq turlari neuston kabi yashaydi. Sirtdagi turlar bir tekis taqsimlanmagan; okean yuzasida faqat maʼlum kengliklarda va faqat maʼlum okean havzalarida joylashgan noyob neytonik jamoalar va ekoregionlar joylashgan. Okean yuzasidagi hayot dunyolarni bogʻlaydi. Sayoz suvlardan chuqur dengizgacha, ochiq okeandan daryolar va koʻllargacha, koʻplab quruqlik va dengiz turlari yer usti ekotizimiga va u yerda joylashgan organizmlarga bogʻliq. Dengiz ekotizimlari dunyoga koʻplab imkoniyatlar berishdan tashqari, odamlarga ijtimoiy, iqtisodiy va biologik ekotizim xizmatlarini ham taqdim etadi. Pelagik dengiz tizimlari global iqlimni tartibga soladi, suv aylanishiga hissa qoʻshadi, biologik xilma-xillikni saqlaydi, oziq-ovqat va energiya resurslarini taʼminlaydi, dam olish va turizm uchun imkoniyatlar yaratadi. Iqtisodiy jihatdan dengiz tizimlari milliardlab dollarlik baliqchilik, akvakultura, dengizda neft va gaz, savdo va yuk tashishni qoʻllab-quvvatlab milliardlab dollarlik foyda keltiradi . Ekotizim xizmatlari bir nechta toifalarga boʻlinadi, jumladan, yordamchi xizmatlar, provayder xizmatlari, tartibga soluvchi xizmatlar va madaniy xizmatlar. Baliqlarning biologik xilma-xilligi va LMElarda koʻpligidagi oʻzgarishlarni baholash uchun pastki trol tadqiqotlari va pelagik turdagi akustik tadqiqotlar qoʻllanadi. Baliq populyatsiyasini identifikatsiyalash, uzunligi, yosh va oʻsish munosabatlari, urugʻlanish, qirgʻoq ifloslanishi va ular bilan bogʻliq patologik sharoitlar, shuningdek, koʻp turdagi trofik munosabatlar uchun soʻrov oʻtkazilishi mumkin. Baliq trollari ham choʻkindilarni toʻplashi va anoksiya kabi okean tubidagi sharoitlar haqida bizga maʼlumot berishi mumkin.